Zgryz otwarty – czym jest i jak go leczyć?

Problemy ze zgryzem to dziś jeden z częstszych powodów wizyt w gabinetach ortodontycznych. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje zgryz otwarty – zaburzenie, które może wpływać nie tylko na wygląd uśmiechu, ale też na codzienne funkcjonowanie: sposób mówienia, żucia, a nawet oddychania. W przeciwieństwie do innych wad, zgryz otwarty potrafi być wyjątkowo uporczywy i trudny do całkowitego skorygowania. Wymaga indywidualnego podejścia, dokładnej diagnozy oraz często kompleksowego leczenia – nie tylko ortodontycznego, ale również logopedycznego czy chirurgicznego. 

Czym jest zgryz otwarty?

Zgryz otwarty to wada, w której dochodzi do braku kontaktu między zębami przeciwstawnych łuków zębowych – najczęściej w odcinku przednim, rzadziej bocznym lub obejmującym większy obszar jamy ustnej. W praktyce oznacza to, że podczas zwarcia zębów dolnych i górnych – czyli przy „zamknięciu buzi” – pewna przestrzeń pozostaje otwarta. Zęby, które powinny się ze sobą stykać, mijają się lub w ogóle się nie spotykają.

Warto zaznaczyć, że zgryz otwarty może występować w różnym nasileniu – od bardzo łagodnych form, praktycznie niewidocznych na pierwszy rzut oka, po rozległe zmiany, widoczne już w spoczynku. Czasami wada ta towarzyszy innym zaburzeniom, np. dysfunkcjom języka, nieprawidłowemu torowi oddychania czy nieleczonym wadom postawy, co dodatkowo komplikuje proces leczenia.

Rodzaje zgryzu otwartego (przedni, boczny, całkowity)

Rozpoznanie konkretnego typu zgryzu otwartego ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia. Poszczególne odmiany różnią się nie tylko lokalizacją problemu, ale również etiologią, objawami towarzyszącymi oraz prognozami terapeutycznymi. Wyróżniamy przede wszystkim trzy główne typy: zgryz otwarty przedni, zgryz otwarty boczny oraz zgryz otwarty całkowity.

Zgryz otwarty przedni

To najczęściej występująca forma tej wady. Charakteryzuje się brakiem kontaktu między górnymi a dolnymi siekaczami – najczęściej jedynkami i dwójkami. W takim przypadku osoba dotknięta tą wadą nie jest w stanie całkowicie zamknąć ust w pozycji spoczynkowej, a między zębami pozostaje szczelina. Jest to najbardziej widoczna i najłatwiejsza do zdiagnozowania postać zgryzu otwartego.

Zgryz otwarty boczny

Znacznie rzadszy i trudniejszy do wykrycia bez specjalistycznego badania. W tym przypadku brak kontaktu występuje w odcinku bocznym – najczęściej w strefie przedtrzonowców i trzonowców. Pacjent może mieć wrażenie, że „nie gryzie jedną stroną” lub że jedzenie przeżuwa się niesymetrycznie. Często taki zgryz otwarty nie jest widoczny przy uśmiechu, co utrudnia jego wczesne rozpoznanie.

Zgryz otwarty całkowity

To najbardziej zaawansowana postać wady, w której kontakt między zębami nie występuje ani w odcinku przednim, ani bocznym. W praktyce oznacza to, że żaden ząb nie dotyka swojego odpowiednika w przeciwległym łuku zębowym. Jest to skrajna postać, zwykle związana z zaburzeniami rozwojowymi, genetycznymi lub ciężkimi parafunkcjami utrzymującymi się przez wiele lat.

Sprawdź nasz artykuł dot. innej wady, czyli zgryzu krzyżowego.

Przyczyny powstawania zgryzu otwartego

Zrozumienie mechanizmów prowadzących do rozwoju zgryzu otwartego jest kluczowe nie tylko dla lekarzy, lecz także dla pacjentów i ich opiekunów. Ta wada zgryzu nie powstaje bowiem przypadkowo – jest efektem działania wielu czynników, często nakładających się na siebie i pogłębiających zaburzenie z upływem czasu.

• Wpływ czynników parafunkcyjnych – w tym ssanie kciuka, długotrwałe używanie smoczka, nawykowe oddychanie przez usta, połykanie infantylne, w którym język wsuwa się między łuki zębowe zamiast przylegać do podniebienia, naciskanie językiem na zęby przednie.
• Czynniki genetyczne i dziedziczne – wrodzona predyspozycja do wystąpienia zgryzu otwartego.
• Zaburzenia funkcjonalne – nieprawidłowe napięcie języka, czyli tzw. hipertonia lub hipotonia mięśniowa, osłabione napięcie mięśni mimicznych, asymetria napięć mięśni szyi i barków.
• Czynniki środowiskowe i społeczne – zbyt późne odstawienie butelki u niemowląt, niewłaściwe karmienie,  brak wczesnej interwencji logopedycznej, zbyt długie przebywanie w pozycji leżącej u małych dzieci, niski poziom świadomości zdrowotnej u rodziców.

To właśnie dlatego tak ważna jest profilaktyka i regularne kontrole ortodontyczne już od najmłodszych lat – zwłaszcza jeśli dziecko prezentuje cechy, które mogą wskazywać na wczesny rozwój zgryzu otwartego.

Objawy i skutki zgryzu otwartego

Zgryz otwarty może przez długi czas pozostawać niezauważony przez pacjenta lub opiekunów, zwłaszcza jeśli nie towarzyszy mu widoczna asymetria twarzy czy dolegliwości bólowe. Jednakże nawet w początkowej fazie ta wada zgryzu zaburza funkcje fizjologiczne jamy ustnej i stopniowo prowadzi do coraz poważniejszych konsekwencji – zarówno w zakresie estetyki, jak i zdrowia ogólnego. Co istotne, objawy zgryzu otwartego są często różne w zależności od jego rodzaju (przedni, boczny, całkowity), wieku pacjenta i przyczyny, która doprowadziła do jego powstania.

Do najczęstszych objawów zaliczamy: 

• Trudności z domykaniem ust i nieprawidłowa pozycja warg
• Zaburzenia artykulacyjne i wady wymowy
• Zaburzenia funkcji żucia i połykania
• Przeciążenia i patologiczne starcie zębów
• Konsekwencje psychologiczne

Leczenie zgryzu otwartego

Leczenie zgryzu otwartego to proces złożony, wymagający indywidualnego podejścia i ścisłej współpracy między specjalistami różnych dziedzin – ortodontą, logopedą, chirurgiem szczękowo–twarzowym, a w niektórych przypadkach także fizjoterapeutą i psychologiem. 

Leczenie czynnościowe

Leczenie czynnościowe opiera się na wykorzystywaniu aparatów ortodontycznych czynnościowych, których zadaniem jest stymulacja prawidłowego rozwoju struktur szczękowo–twarzowych oraz reedukacja funkcji języka, oddychania i połykania. W przypadku dzieci niezwykle istotnym elementem terapii jest współpraca z logopedą, który wdraża ćwiczenia na zgryz otwarty. Ćwiczenia te mają na celu:

• wzmocnienie mięśni języka i warg,
• korekcję toru połykania (przejście z typu niemowlęcego na dorosły),
• naukę prawidłowego oddychania przez nos,
• redukcję parafunkcji, takich jak ssanie palca, obgryzanie paznokci czy nadmierne żucie przedmiotów.

Jeśli przyczyną zgryzu otwartego u dziecka jest przerost migdałków lub przewlekłe problemy z oddychaniem przez nos, nieodzowna staje się konsultacja z laryngologiem dziecięcym. Likwidacja przeszkody anatomicznej pozwala na przywrócenie fizjologicznego toru oddechowego, co stanowi warunek skutecznego leczenia ortodontycznego.

Leczenie aparatami stałymi

W przypadku młodzieży i dorosłych, u których zakończył się już proces wzrostu kości twarzoczaszki, leczenie zgryzu otwartego wymaga zastosowania aparatów stałych. Leczenie ortodontyczne tego typu trwa zazwyczaj od 18 do 30 miesięcy i obejmuje kilka etapów:

1. Dekompensację – czyli usunięcie adaptacyjnych wychyleń zębów powstałych w wyniku wady.
2. Zamknięcie otwarcia zgryzowego – uzyskiwane przez kontrolowane przesuwanie zębów.
3. Stabilizację – utrwalenie nowej pozycji zębów i warunków zwarciowych.

Leczenie chirurgiczne

U dorosłych pacjentów z zgryzem otwartym całkowitym lub poważną dysproporcją między szczęką a żuchwą, leczenie wyłącznie ortodontyczne nie przynosi trwałych efektów. W takich sytuacjach stosuje się leczenie ortodontyczno–chirurgiczne, które wymaga bardzo precyzyjnego zaplanowania i wielomiesięcznego przygotowania.

Profilaktyka i zapobieganie nawrotom

Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie nieprawidłowości oraz usunięcie lub ograniczenie wpływu czynników, które przyczyniają się do powstawania wady. Mowa tu między innymi o wyeliminowaniu niekorzystnych nawyków, takich jak oddychanie przez usta, ssanie kciuka, długotrwałe używanie smoczka czy nieprawidłowe połykanie. 

W ramach profilaktyki bardzo ważne są również odpowiednio dobrane ćwiczenia czynnościowe, które wspierają prawidłową pracę języka, warg i mięśni twarzy. Po zakończeniu leczenia ortodontycznego niezbędnym elementem profilaktyki jest faza retencyjna, czyli utrwalająca efekty terapii. 

Droga do zdrowego zgryzu

Współczesna ortodoncja dysponuje coraz bardziej precyzyjnymi metodami diagnostycznymi i terapeutycznymi. Dzięki nowoczesnym aparatom, terapii miofunkcjonalnej oraz większej świadomości pacjentów, leczenie zgryzu otwartego jest dziś skuteczniejsze niż kiedykolwiek wcześniej.

Dla tych, którzy poszukują fachowej diagnozy i indywidualnie dopasowanego planu leczenia, dobrym rozwiązaniem będzie kontakt z doświadczonym ortodontą w Gdyni, który może pomóc zarówno w rozpoznaniu problemu, jak i w wyborze najbardziej optymalnej ścieżki terapii.