Spis treści
Układ stomatognatyczny pozwala m.in. na przeżuwanie i rozdrabnianie pokarmów. Choć jest często nazywany narządem żucia, tak naprawdę jego funkcjonowanie jest znacznie bardziej rozległe. To układ pełniący wiele zadań. Dowiedz się, czym dokładnie jest, a także do czego służy układ stomatognatyczny.
Czym jest układ stomatognatyczny?
Chcesz dowiedzieć się, czym jest tajemniczo brzmiący układ stomatognatyczny? Anatomia człowieka jest niezwykle interesująca i skomplikowana. Wystarczy spojrzeć na czaszkę. Choć na pierwszy rzut oka wydaje się prosta, tak jej działanie jest naprawdę fascynujące, co udowadnia układ stomatognatyczny. Jest to zespół wszystkich elementów twarzowej części czaszki, który składa się z tkanek i narządów znajdujących się w jamie ustnej i twarzoczaszce.
Tkanki i narządy tworzą funkcjonalną całość, za której kontrolę odpowiada ośrodkowy układ nerwowy. Układ stomatognatyczny to rozbudowany system, który tworzą:
- zespół zębowo-zębodołowy (zęby z przyzębiem),
- zespół zębowo-zębowy (układ zębów dolnego i górnego łuku zębowego),
- zespół stawowy/ zespół mięśniowo-stawowy (sprzężone stawy skroniowo-żuchwowe/ mięśnie żucia)
- pozostałe tkanki i narządy twarzy oraz jamy ustnej: kości twarzoczaszki, naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy, mięśnie (mimiczne, żwaczowe, nadgnykowe, języka i podniebienia) czy błona śluzowa oraz ślinianki.
Układ stomatognatyczny a narząd żucia – podobieństwa i różnice
Nierzadko pojęcia „układ stomatognatyczny” i „narząd żucia” są stosowane zamiennie. Nie jest to jednak poprawne użycie. Otóż narząd żucia to zespół tkanek i struktur jamy ustnej, w których skład wchodzą:
- szczęka i żuchwa z zębami,
- stawy,
- mięśnie żucia,
- tkanki i narządy współuczestniczące: język, policzki, gruczoły ślinowe.
Głównym zadaniem narządu żucia jest, jak sama jego nazwa wskazuje – żucie, rozdrabnianie czy też przyjmowanie pokarmu. Układ stomatognatyczny jest z kolei pojęciem o wiele szerszym. Można powiedzieć, że jest on rozwinięciem narządu żucia, który wchodzi w jego struktury. Jak wcześniej wspomniano, na układ ten składają się tkanki i narządy twarzy, w tym trzy zespoły:
- zębowo-zębowy,
- zębowo-zębodołowy,
- mięśniowo-stawowy.
Układ stomatognatyczny pod względem funkcjonalności jest o wiele bardziej złożony. Pełni on znacznie więcej zadań niż narząd żucia. O jakich funkcjach mowa? O tym opowiemy poniżej.
Jakie są funkcje układu stomatognatycznego?
Tak samo jak narząd żucia, układ stomatognatyczny uczestniczy w przeżuwaniu i rozdrabnianiu pokarmu, czyli w procesie wstępnego trawienia i połykania. Na tym jednak zadania tego układu się nie kończą. Co ciekawe, choć jeszcze nie mamy zębów i nie spożywamy stałych pokarmów, korzystamy z niego tuż po narodzinach. Układ stomatognatyczny odpowiada za aktywację odruchu ssania, który pozwala pobierać mleko matki lub z butelki. To najsilniejszy odruch bezwarunkowy w okresie niemowlęcym.
Następnie układ ten uczestniczy w kształtowaniu się mowy i tworzeniu akcentu, ale nie tylko. Dzięki niemu możemy artykułować dźwięki, oddychać oraz wyrażać emocje. Za sprawą układu stomatognatycznego naszym twarzom nadawany jest konkretny kształt. Wystarczy przypomnieć sobie obrazy osób starszych, które nie mają zębów. Ich twarze wyglądają zupełnie inaczej niż w czasach, kiedy posiadali pełny garnitur zębów. Bezzębie przekłada się w tym przypadku na osłabienie wielu struktur układu stomatognatycznego. Jak więc widać, pełni on nie tylko funkcje praktyczne, lecz także estetyczne.
Najczęstsze choroby układu stomatognatycznego
Układ stomatognatyczny może ulegać wielu zaburzeniom i dysfunkcjom już na etapie okresu prenatalnego, a także w późniejszym czasie, na etapie dorosłości i starości. Jako że jest to niezwykle rozbudowany układ, wszelkiego rodzaju choroby mogą dotknąć go na każdym etapie życia człowieka. Najczęściej występujące dolegliwości związane z układem stomatognatycznym to:
- Próchnica zębów, stan zapalny dziąseł (Gingivitis), zapalenie przyzębia (Periodontitis), kamień nazębny, nadwrażliwość zębów czy krwawienie dziąseł oraz wiele innych problemów natury stomatologicznej;
- Bruksizm – dysfunkcja polegająca na zaciskaniu i zgrzytaniu zębami;
- Zablokowanie stawu skroniowo-żuchwowego;
- Rozszczep podniebienia i/lub wargi – najczęściej pojawiająca się wada rozwojowa twarzoczaszki;
- Skrócenie wędzidełka języka;
- Zespół Sjögrena – zaburzenie wydzielania śliny/ kserostomia;
- Zapalenie węzłów chłonnych;
- Zaburzenia rozwojowe zębów, np. hipomineralizacja, hipoplazja szkliwa;
- Torbiele i guzy jamy ustnej;
- Malokluzja – nieprawidłowy zgryz;
- Afty;
- Infekcje grzybiczne.
Kiedy warto zgłosić się do lekarza?
Jeśli zauważysz u siebie częste bóle głowy w okolicy skroni, nierzadko słyszysz piszczenie i szumy w uszach, a także masz problemy z otwieraniem i zamykaniem ust, przyczyną tych dolegliwości mogą być zaburzenia układu stomatognatycznego. Pozostałe objawy, to m.in.: nieprawidłowe ruchy żuchwy, ubytki klinowe, ból w czasie jedzenia lub mówienia, bóle zębów (pomimo dobrego stanu uzębienia), trzaski i przeskakiwanie w obrębie twarzoczaszki. Układ stomatognatyczny obejmuje niezwykle rozległy obszar czaszki, skąd pojawia się pytanie: do jakiego lekarza udać się w razie wystąpienia powyższych objawów? Układem tym zajmują się m.in. stomatolodzy, laryngolodzy oraz neurolodzy. Specjaliści z tych dziedzin nierzadko współpracują ze sobą w celu wyleczenia zaburzeń układu stomatognatycznego.
Leczenie
Jak wygląda leczenie chorób układu stomatognatycznego? Wszystko zależy tak naprawdę od przyczyny wystąpienia dolegliwości, a także ich miejsca. Niekiedy wystarczające okazują się ćwiczenia mięśniowe, natomiast w pozostałych przypadkach konieczna jest farmakoterapia lub leczenie operacyjne. Niestety nie wszystkie wady i zaburzenia układu stomatognatycznego da się wyleczyć. Istnieją jednak sposoby na zredukowanie intensywności objawów i nieprzyjemnych dolegliwości. Przykładowo zespół Sjögrena jest chorobą przewlekłą, autoimmunologiczną. Choć nie da się jej wyleczyć, można stosować substytuty śliny, dzięki którym pacjent czuje się o wiele bardziej komfortowo.